پاییز فصل دوباره‌ی آلرژی‌ها

خیزید و خز آرید که هنگام خزان است                                                                باد خنک از جانب خوارزم وزان است
آن برگ خزان بین که روی شاخ رزان است                                             

گویی به مثل پیرهن رنگرزان است (منوچهری)

اگرچه بسیاری از مردم گمان می‌کنند که آلرژی‌های فصلی فقط در فصل بهار رخ می‌دهند، ولی نادرست بودن این تصور با تجربه بسیاری از بیماران مبتلا به آلرژی که علایم بیماری خود را فقط در پاییز به خاطر دارند، اثبات شده است.

پاییز فصل زیبایی است که با تغییرات ویژه‌ی خود در گستره‌ی طبیعت و رنگ‌آمیزی درختان و گیاهان هم‌زمان خاطرات تلخ و شیرینی در ذهن ما دارد. تغییرات درجه‌ی حرارت، نسیم خنک پاییزی، روزهای کوتاه و مهم‌تر از همه قیل و قال باز شدن مدارس و حضور دوباره‌ی دانش‌آموزان در کوچه و خیابان از جمله این تغییرات است. اما مبتلایان به آلرژی‌های پاییزه نه تنها از این تغییرات خاطرات خوشی ندارند بلکه گاه اندیشیدن به این فصل نیز برای آن‌ها سخت و یادآور مشکلات مختلف جسمی و ناخوشی ایشان است.
این‌که چرا و چگونه در فصل پاییز برخی از آلرژی‌ها رخ می‌نمایند به طبیعت این فصل باز می‌گردد. باید دانست که بسیاری از علف‌ها و درختچه‌ها عمدتا در اواخر تابستان و اوایل پاییز گرده‌افشانی می‌کنند، که حجم آن‌ها با گرده‌افشانی در درختان بهار قابل مقایسه و حتی بیش از آن است. هم‌چنین تعداد کمی از درختان نیز مانند توسکا و اوکالیپتوس گرده‌افشانی پاییزه دارند.
برگ‌ریزان پاییز و تجمع ذرات آن‌ها در گرد و غبار محیط، که گاه با دود ناشی از سوزاندن آن‌ها نیز همراه می‌شود از عوامل مهم دیگر آلرژی‌های پاییز است. تجمع فراوان برگ‌های پاییزی در محیط‌هایی چون باغچه‌ها و پارک‌ها سبب فراهم شدن محیط مناسب برای رشد قارچ‌ها در لابه‌لای آن‌ها می‌شود، که خود از عوامل مهم دیگر آلرژی‌های پاییز هستند. گرده‌ی گیاهان از عوامل مهم آلرژی‌زا در محیط‌های باز (Outdoor) محسوب می‌شوند.

قارچ‌های موجود در محیط به ویژه در مناطق مرطوب، فصل پاییز را برای گرده‌افشانی مناسب می‌بینند. گرده‌ی قارچ‌ها در فضاهای بسته (Indoor) از عوامل مهم ایجاد آلرژی محسوب می‌شوند که از بین بردن آن‌ها گاه بسیار سخت و ناممکن می‌نماید. رطوبت مناسب برای محیط‌های مسکونی حدود 50- 30 درصد است که افزایش بیشتر آن سبب رشد و تکثیر قارچ‌ها و هیره‌ها خواهد شد. البته رطوبت کم و هوای بسیار خشک نیز سبب سختی تنفس و تحریک مجاری هوایی می‌شود.

هیره‌های گرد و خاک (House dust mites) از بندپایانی هستند که اندازه‌ی بسیار کوچک و میکروسکوپی دارند و محل اصلی رشد و تکثیر آن‌ها رختخواب، فرش، مبلمان و پرده‌های پارچه‌ای است. هیره‌ها نیز همانند قارچ‌ها دوست‌دار هوای مرطوب و گرم هستند. لذا آغاز فصل پاییز و کاهش تهویه‌ی محیط‌های مسکونی به ویژه اتاق خواب شرایط مناسبی را برای آن‌ها فراهم می‌کند. ذرات بدن، فضولات و تخم این بندپایان از عوامل مهم آلرژی‌زای دستگاه تنفسی و مسبب آلرژی‌های بینی و آسم قلمداد می‌شود.
آغاز سرما در فصل پاییز سبب اقداماتی در محیط‌های مسکونی می‌شود که می‌توانند موجب افزایش آلرژی‌ها در این فصل شوند، که از آن جمله استفاده از وسایل گرمازای آلاینده و نیز دستگاه‌های مرطوب کننده (بخور) است.

بدیهی است سوخت نامناسب وسایل گرما‌زا سبب تولید آلاینده‌های مختلف می‌شود که خود باعث انواع علایم آلرژی‌های تنفسی می‌شوند. در همین‌جا لازم است به دود ناشی از سیگار و سایر دخانیات اشاره کرد که آن‌ها نیز از آلاینده‌های مهم فضای بسته به شمار می‌روند و خود با آغاز فصل پاییز و بسته شدن پنجره‌ها افزایش غلظتی در محیط و متعاقبا تحریک مجاری هوایی خواهند داشت.
نگهداری حیوانات خانگی مانند گربه، سگ، جوندگان کوچک و پرندگان یکی ازعوامل آلرژی‌زاست، که به نوبه‌ی خود به دلیل سرمای فصل پاییز و نگهداری بیشتر این حیوانات در فضای بسته خانه، اثرات سوء بیشتری بر افراد مبتلا به آلرژی می‌گذارد.

انواع مهم آلرژی‌ها

شایع‌ترین آلرژی‌های فصل پاییز آلرژی بینی (رینیت) و آسم هستند که آمار ابتلای به آن‌ها در بسیاری از جوامع به حدود 20- 10 درصد می‌رسد. علایم شایع آلرژی بینی شامل آب‌ریزشِ طولانی بینی، خارش، عطسه‌های مکرر و گرفتگی بینی است و در موارد کمتر شایع، خون‌ریزی بینی و از دست دادن حس بویایی نیز وجود دارد.
یکی از نکات مهم در آلرژی بینی، اشتباه شدن علایم آن با سرماخوردگی‌ها است. در حالی‌که عمر سرماخوردگی معمولا از چند روز تجاوز نمی‌کند و گاه با علایم خاص تب و دردهای عضلانی همراه است. آلرژی بینی می‌تواند در پی خود ابتلا به سینوزیت را داشته باشد که گاه چرکی و همراه با ترشحات رنگی پشت حلق و بینی یا بوی بد دهان در بیمار است، که در این صورت بیمار ن

یاز قطعی به مراجعه پزشک و دریافت آنتی‌بیوتیک دارد.

آسم نوع مهم دیگر آلرژی‌های تنفسی است که در کودکان و بزرگسالان با شروع فصل پاییز و به دنبال عفونت ویروسی تنفسی فعال شده و یا بر شدت آن افزوده می‌گردد. علایم شایع آسم عبارتند از: سرفه‌های مزمن و مکرر به ویژه در هنگام شب و صبح زود، خس‌خس، تنگی تنفس و در مواردی عدم تحمل ورزش و درد قفسه‌ی سینه نیز می‌تواند از علایم آسم باشد. بدیهی است با شروع فصل مدرسه، سرما و نیز تماس نزدیک دانش‌آموزان، شیوع سرماخوردگی و بیماری‌های ویروسی تنفسی بیشتر شده و لذا علایم آسم و حملات آن در نزد دانش‌آموزان نیز بیشتر دیده می‌شود.

اقدامات پیش‌گیرانه

* بسته نگاه داشتن پنجره‌ی خانه‌ها و اتومبیل‌ها در هنگام شب و صبح زود، چون گرده‌ی گیاهان و قارچ‌ها به ویژه در این ساعات وارد شده و استنشاق می‌شوند.
* اقامت در خانه برای بیماران حساس به گرده‌ی گیاهان و قارچ‌ها، به ویژه در هوای طوفانی.
* استفاده از دستگاه تهویه‌ی هوا با فیلترهای مخصوص و تمیز و عدم استفاده از دستگاه بخور.
* استفاده از ماسک‌های فیلتردار به هنگام انجام امور باغبانی و جمع‌آوری برگ‌ها و زباله‌های موجود در باغچه و باغ.
* استحمام و استفاده از دوش به طور روزانه برای شست‌وشوی ذرات غبار و گرده‌های سطح بدن.
* جمع‌آوری وسایل پرزدار اضافی، مبلمان و فرش‌ها، در صورت امکان از محیط خواب.
* استفاده از جاروی برقی، چند بار در هفته، برای نظافت اتاق خواب و رختخواب.
* در صورت امکان، قرار دادن بالش و تشک‌ها در پوشش‌های غیرپرزدار.
* عدم نگهداری حیوانات خانگی در فضای بسته‌ی خانه، به ویژه در اتاق خواب.
* نظافت محیط‌های مرطوب خانه مانند حمام، دست‌شویی، منافذ آب لوله‌ها، با محلول‌های مناسب ضدقارچ و اجتناب از مفروش کردن حمام.
* جلوگیری از تجمع و تکثیر سوسک‌ها به وسیله‌ی شست‌وشوی بلافاصله‌ی ظروف غذا و نگهداری باقی‌مانده‌ی غذاها در ظروف سربسته.
* اسفتاده از واکسن سرماخوردگی برای بیماران مبتلا به آسم.

در زمینه‌ی استفاده داروهای مناسب برای کنترل علایم آلرژی‌ها و آسم لازم است که هر بیمار با پزشک آلرژیست تماس گرفته و پس از انجام معاینات و بررسی‌های لازم برنامه‌ی درمانی مورد نظر تنظیم و مصرف دارو آغاز شود. بدیهی است در بسیاری از موارد عدم شناخت عامل آلرژی‌زا سبب تداوم بیماری و پیشرفت آن و ظهور عوارض می‌گردد و مصرف خودسرانه و نابجای داروهای ضدحساسیت، تنها مُسکنی بیش نخواهد بود.
آماده شدن برای سال تحصیلی جدید همراه با آسم و آلرژی
آغاز سال تحصیلی، معمولا زمان هیجان‌انگیزی برای کودکان و والدین آن‌ها می‌باشد. همچنین این زمان، وقت مناسبی است برای یادآوری این نکته که کودکان مبتلا به آسم و آلرژی، در محیط مدرسه در معرض این تحریکات مختلف آلرژیک قرار می‌گیرند و این تحریکات می‌توانند منجر به طیف متنوعی از شکایات و علایم (اشکال در تمرکز و اختلال در انجام تکالیف مدرسه و عدم توانایی شرکت در کلاس‌های آموزشی، تا واکنش‌های تهدید کننده حیات در مقابل غذاها و گزش حشرات) شود.
عده‌ی نسبتا زیادی از کودکان و نوجوانان زیر 18 سال از آسم و مشکلات آلرژیک رنج می‌برند که این مساله منجر به غیبت‌های مکرر از مدرسه و تحمل بار مالی زیاد برای خانواده و جامعه می‌شود.

قبل از بازگشایی مدرسه

می‌توانید قبل از شروع مدرسه از فهرست زیر برای کاهش آلرژی‌های بالقوه‌ای که کودک شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد استفاده کنید.
* ترتیبی اتخاذ کنید تا جلسه‌ای با آموزگاران، مربیان و مراقبین بهداشتی مدرسه داشته باشید و راجع‌به شرایط جسمی کودک خود به بحث بپردازید.

* مطمئن شوید که در دفتر مدرسه‌ی کودکتان، یک «برنامه‌ی مُدونِ درمانی» موجود است.
* با متخصص ایمونولوژی و آلرژی کودکان ملاقات کنید تا مطمئن شوید که داروهای لازم را در اختیار دارید.
* با کودکتان مواردی را که باعث شعله‌ور شدن آلرژی و آسم وی می‌گردد، مرور کنید.
* اگر کودکتان حساسیت غذایی دارد از آلرژیست کودک خود بخواهید که برنامه‌ای عملی در موارد حمله‌ی بیماری وی (Action plan) در اختیارتان قرار دهد.
* مسئولان مدرسه و معلمان را از این‌که کودکتان از چه غذاهایی باید اجتناب کند با اطلاع سازید و غذاهای جایگزین را مشخص کنید. اگر امکان دارد کودک کیف غذایی مخصوص خود را به مدرسه ببرد و به کودکتان گوشزد کنید که با دیگر بچه‌ها در غذا شرکت ننماید.
* مربیان ورزشی و مربیان بهداشت مدرسه را راجع‌به آسم کودکتان و علایم خطر و علایم حمله‌ی آسم بااطلاع سازید.
* مطمئن شوید که کودکتان تمام داروها و پیک‌فلومتر را همراه خود به مدرسه می‌برد.

در مدرسه

به کودکتان راجع‌به آلرژی‌های شایعی که می‌توانند در محیط کلاس و مدرسه منجر به شعله‌ور شدن آسم و یا آلرژی‌اش شوند، آموزش‌های لازم را بدهید.
* هیره‌های گرد و خاک (Dust mites): موجودات میکروسکوپی هستند که در رطوبت زیاد و نواحی که گرد و خاک وجود دارد رشد می‌کنند. آیا مدرسه‌ی کودکتان دستگاه تهویه‌ی هوا دارد؟ این مطلب می‌تواند باعث کاهش هیره‌ها شود.
* گردِ گچ (Chalk dust): محرکی است که می‌تواند حمله‌ی آسم را شعله‌ور کند. دانش آموزان مبتلا به آلرژی آسم می‌بایست از تخته، گچ و پاک‌کن دور باشند و باید دستشان را بعد از استفاده از کچ برای نوشتن روی تخته بشویند.
* پشم و پر حیوانات: پروتئین‌های موجود در بزاق، ادرار یا پر و پشم حیوانات می‌توانند باعث شعله‌ور شدن علایم آلرژی از قبیل عطسه، خارش و تورم چشم‌ها شوند. خارش پوست و یا کهیر می‌تواند ناشی از تماس با حیوانات باشد، لذا کودکانی که آلرژیک هستند باید از لمس حیوانات پرهیز کنند.
* کپک‌ها: در مکان‌های مرطوب، گرم و تاریک یافت می‌شوند.
اسپورهای کپک‌ها نیز می‌توانند باعث حمله‌ی آسم یا آلرژی شوند. خوشبختانه به آسانی می‌توان کپک‌های موجود در محیط‌های بسته را حذف کرد. مطمئن شوید که در مدرسه‌ی کودکتان سقف‌ها یا لوله‌هایی را که چکه می‌کنند، تعمیر کرده باشند.

در غذاخوری مدرسه

وقت ناهار زمانی است برای استراحت، فراغت از کتاب‌ها و تکالیف و نیز زمانی است برای ارتباط با دوستان جدید. ولی در کودکان آلرژیک می‌بایست از امنیت آن‌ها در این زمان مطمئن بود.
* آلرژی‌های غذایی: به کودک بیاموزید که غذای خود را به مدرسه ببرد و به او یادآور شوید که با دیگران در غذا شریک نشود. علاوه بر این، کودکتان، پرستار یا معلم وی می‌بایست، اپی‌نفرین تزریقی داشته باشند و از چگونگی استفاده از آن نیز با اطلاع باشند.

کلاس‌های ورزش

بازگشایی مدرسه به معنی شروع کلاس‌های ورزشی نیز می‌باشد. اگر از موارد زیر اجتناب نشود این فعالیت‌های تفریحی می‌توانند باعث بدتر شدن علایم آلرژی شوند.
* گرده گیاهان (Pollen): ذرات میکروسکوپی هستند که برای باروری گیاهان لازم است. با شروع فصل گرده‌افشانی باید به خاطر بسپاریم که داروی خود را 30 دقیقه قبل از بیرون رفتن از آن دارو استفاده کنیم. علاوه بر این از معلم بخواهیم که پنجره‌ی کلاس را ببندد.
* گزش حشرات: واکنش‌های شدید آلرژیک به گزش حشرات می‌تواند منجر به «آنافیلاکسی» شود. علایم «آنافیلاکسی» عبارتند از: خارش، کهیر در نواحی وسیعی از بدن، تورم ناحیه‌ی حلق و حنجره و زبان، اشکار در تنفس، سرگیجه، دردهای متناوب شکمی، تهوع و اسهال.
آسم ناشی از ورزش (Exercise- Induced Asthma): اغلب در کودکان بعد از تقریبا 6 تا 8 دقیقه فعالیت فیزیکی علایم آسم ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به آسم ناشی از ورزش دچار سرفه، خس‌خس، تنگی نفس می‌شوند.
تقریبا از هر 10 ورزشکار جوان یک نفر آسم دارد. لذا نباید نوجوانان را از فعالیت‌های لذت‌بخش ورزشی و یا حتی رقابت‌های ورزشی (در سطوح بالا) محروم سازید، ولی باید به این ورزشکاران در صورتی که دارای آسم ناشی از فعالیت هستند، احتیاط‌های لازم را گوشزد کرد.
مجاری هوایی بیماران مبتلا به آسم ناشی از ورزش، به ویژه وقتی هوا سرد و خشک است، به تغییرات درجه‌ی حرارت و رطوبت محیطی بسیار حساس هستند. در طی فعالیت‌های شدید بدنی، فرد از طریق دهان نفس می‌کشد و لذا به هوای سرد و خشک اجازه می‌دهد بدون این‌که از بینی (که دارای اثرات مرطوب‌کننده و گرم کننده است) عبور کند و به مجاری هوایی تحتانی برسد.
چگ لیست درمانی آسم ناشی از فعالیت
* 15 دقیقه قبل از فعالیت از داروی کوتاه اثر استنشاقی با اثر گشادکنندگی برونش استفاده کنید. این باعث می‌شود که بین 4 تا 6 ساعت راحت باشید.
* 6 تا 10 دقیقه قبل از شروع فعالیت شدید بدنی، خود را گرم کنید (Warm up).
* به مقدار کافی مایعات بنوشید.
* اگر علایم تنفسی ایجاد شد، فعالیت را متوقف کنید.
* بعد از اتمام فعالیت شدید، به آرامی فعالیت خود را کم کنید (Cool down).
بسیاری از کودکان سنین مدرسه و نوجوانان از آلرژی‌های غذایی، آسم و رینیت آلرژیک رنج می‌برند. ولی اگر اقدامات مناسب برای آن‌ها صورت گیرد دچار افت تحصیلی یا مشکلات دیگر نمی‌شوند. بسیار مهم است که ارتباط مناسبی با فرزندتان و پرسنل مدرسه‌اش درباره‌ی آسم و آلرژی او داشته باشید.

دکتر محمد قرگزلو(